Siedmiu wspaniałych nr 10 – przecinki (cz. 2)

Witamy serdecznie w kolejnej części „Siedmiu wspaniałych”. Dziękujemy za tak miły odzew pod poprzednim poradnikiem i cieszymy się, że nasze wskazówki są pomocne.
Dzisiaj kontynuujemy temat przecinka: zajmiemy się zasadami jego użycia w zdaniach współrzędnie złożonych.
Na początek króciutkie przypomnienie: zdanie współrzędnie złożone to takie, które zawiera minimum dwa orzeczenia i które można rozbić na dwa osobne zdania bez utraty sensu (np. Sprzątam w łazience i słucham muzyki; równie dobrze można rozbić je na dwa osobne zdania: Sprzątam w łazience. Słucham muzyki).
1. Zdania współrzędne bezspójnikowe
W przypadku zdań, w których nie został użyty żaden spójnik, ich poszczególne części zawsze rozdzielamy przecinkiem.
Samolot leciał, statek płynął, samochód jechał.
2. Zdania współrzędne spójnikowe
Wyróżniamy sześć rodzajów zdań spójnikowych, w zależności od tego, jaki spójnik został użyty. Są to zdania: łączne, rozłączne, wyłączające, wynikowe, przeciwstawne i synonimiczne.
a) Zdania łączne
Zdania łączne oznaczają, że czynności występują w jednakowym czasie i przestrzeni. Są tworzone przy pomocy spójników i, oraz, także, tudzież i nie rozdzielamy ich przecinkiem.
Pójdę na studia i będę się uczyć.
Wieczorem zjem kolację oraz przeczytam gazetę.
b) Zdania rozłączne
W zdaniach rozłącznych ich elementy wykluczają się wzajemnie. Używa się tu spójników albo, lub, bądź, czy i, podobnie jak wcześniej, również nie stawiamy w nich przecinka.
Posłucham muzyki lub pójdę do kina.
Zacznę studia albo poszukam pracy.
Szczególną uwagę należy zachować przy spójniku czy. Może on być użyty w zdaniu współrzędnie złożonym (i wtedy nie wstawimy przed nim przecinka), ale też może pojawić się w zdaniu podrzędnie złożonym (w tym przypadku będzie już obligatoryjny), np.
Idziesz do kina czy zostajesz w domu?
ALE:
Nie wiedział [czego?], czy iść do kina, czy zostać w domu.
Jeżeli nadal będziecie mieć problem z rozróżnieniem, czy macie do czynienia ze zdaniem współrzędnym, czy może podrzędnym, to możecie spróbować zamienić ze sobą obie części miejscami; jeżeli zdanie nadal będzie miało sens, to znaczy, że to zdanie współrzędne. Jeśli nie – podrzędne.
Zostajesz w domu czy idziesz do kina? (Zdanie nadal ma sens).
Iść do kina, czy nie wiedział. (A tutaj już niekoniecznie).
c) Zdania wyłączające
Często są zaliczane do zdań łącznych lub rozłącznych, ale od rozłącznych różnią się tym, że wykluczają wszystkie zdania w wypowiedzi. Używa się w nich spójników ani, ni i nie stawia się w nich przecinka.
Nie interesuje się fotografią ani nie zbiera znaczków.
d) Zdania przeciwstawne
Jak sama nazwa wskazuje, takie zdanie wyrażają czynności przeciwstawne. Służą do tego spójniki a, ale, aliści, inaczej, jednak, jednakże, jedynie, lecz, natomiast, przecież, raczej, tylko, tylko że, tymczasem, wszakże, zaś, za to i stawiamy przed nimi przecinek.
Andrzej próbował się skupić, ale ciągle ktoś mu przeszkadzał.
Dali z siebie wszystko, jednak i tak przegrali.
e) Zdania synonimiczne (wyjaśniające)
Są to takie zdania, które najczęściej służą wyjaśnieniu, doprecyzowaniu tego, o co chodziło w pierwszym. Używa się w nich spójników czyli, to jest, innymi słowy, to znaczy i stawia się przed nimi przecinek.
Serce stanęło mu w gardle, to znaczy bardzo się przestraszył.
f) Zdania wynikowe
Zdania wynikowe stanowią swego rodzaju wyjątek wśród zdań współrzędnych – otóż jedna ich część wynika z drugiej i w związku z tym nie można ich rozbić na dwie osobne części. Używa się w nich spójników więc, dlatego, toteż, zatem, stąd, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, przeto, tedy i stawia się przed nimi przecinek.
Przez cały tydzień mocno padało, więc dużo warzyw zgniło w ogrodzie.
Marek zaspał, dlatego spóźnił się do pracy.
Należy oczywiście pamiętać, że spora część zasad, które zostały omówione w poprzedniej części, obowiązuje również w przypadku zdań złożonych. Jeżeli mamy do czynienia z dopowiedzeniami, wtrąceniami lub powtórzeniem spójników, to pamiętajmy, że przecinek musi się w takim zdaniu pojawić.
Nie widziałem ciebie, ani też twojej przyjaciółki.
Albo to zdam, albo wyrzucą mnie ze studiów.
W tym wypadku znów należy zwrócić szczególną uwagę na nieszczęsne czy. Jeśli można je wymienić na lub, to przecinka nie stawiamy:
Zawsze chodził na zajęcia, czy był zdrowy czy chory. (Tutaj drugie czy można zastąpić lub).
Jeśli jednak powtórzone czy pokazuje wybór między dwoma możliwościami, przecinek stawiamy:
Ktoś zapytał mnie, czy jesteś zdrowy, czy chory.
W dzisiejszym poradniku to tyle. Jeśli macie jakieś pytania, coś jest niejasne – piszcie śmiało, postaramy się rozwiać wszelkie wątpliwości. A w następnym miesiącu zajmiemy się zdaniami podrzędnymi.


Źródła:


3 komentarze:

  1. Może to mi coś pomoże, bo przecinki to moja zmora.
    Przydatny poradnik.
    Pozdrawiam,
    Re(Beca)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Mamy taką nadzieję. :) Jeżeli będziesz miała kłopot z jakimś wyjątkowo problematycznym zdaniem, to pisz śmiało, postaramy się pomóc.

      Usuń
    2. Dziękuję :) W razie czego będę pisała :)
      Miłego dnia!

      Usuń